Երախտամոռ առյուծը
Ես կարդացի հնդկական ժողովրդական հեքիաթ: Այդ հքիաթի անունը <<Երախտամոռ առյուծը>>-է: Այս հեքիաթը անիմաստ էր համեմատած հայկականի հետ: Հայկական հեքիաթների մեջ միշտ լավէ համարյա վերջանում վերջը իսկ այստեղ շատ վատ էր: Թռչուն օգնեց առյուծին որը մահվան եզրին էր, իսկ առյուծը առհամարեց նրան: Դա շատ ստոր արարք է, ես այդպիսի մարդկանց ատում եմ, նրանք առժանի չեն ապրելու:
Ես մեր ծերերիցն եմ լսել, մեր ծերերը՝ իրենց պապերից, նրանց պապերն էլ՝ իրենց մեծերից, թե մի ժամանակ մի աղքատ հողագործ է լինում, ունենում է մի օրավար հող ու մի լուծ եզը։
Ձմեռը էս աղքատ հողագործի եզները սատկում են։ Գարունքը, վարուցանքի ժամանակը որ գալիս է, եզը չի ունենում, թե վարի, հողը վարձով տալիս է իր հարևանին։
Էս հարևանը վարելու ժամանակ խոփը մի տեղ դեմ է ընկնում, դուրս է գալի մի կարաս, մեջը՝ լիքը ոսկի։ Եզները լծած թողնում է, վազում է գյուղը հողատիրոջ մոտ։
— Հե՜յ, աչքդ լո՛ւս,— ասում է,— քու հողումը մի կարաս ոսկի դուրս եկավ, արի տա՛ր։
— Չէ՛, ախպե՛ր, էդ իմը չի,— պատասխանում է հողատերը։— Հողի վարձը դու տվել ես, դու վարում ես, էն հողումն ինչ էլ դուրս գա, քունն է․ ոսկի է դուրս եկել, թող ոսկի չինի, էլի քունն է։
Սկսում են վիճել․ սա ասում է՝ քունն է, նա թե չէ՝ քունը։ Վեճը տաքանում է, իրար ծեծում են։ Գնում են թագավորի մոտ՝ գանգատ։
Թագավորը մի կարաս ոսկու անունը լսում է թե չէ՝ աչքերը չորս է բաց անում։ Ասում է․
— Ոչ քո՛ւնն է, ոչ դրա՛նը, իմ հողում կարասով ոսկի է դուրս եկել, իմն է։
Իր մարդկանցով գնում է, որ հանի, բերի։ Գնում է, կարասի բերանը բաց անել է տալի, տեսնում, ի՞նչ ոսկի, կարասը լիքը օձ․․․
Զարհուրած ու կատաղած ետ է գալի։ Հրամայում է պատժեն անգետ ռանչպարներին, որ համարձակվել են իրեն խաբել։
— Չէ՜, թագավորն ապրած կենա,— գոռում են խեղճերով— մեգ ինչո՞ւ ես սպանում, լավ չես տեսել, օձ չկա էնտեղ, ոսկի՜ է, ոսկի՛․․․
Թագավորը նոր մարդիկ է ուղարկում, որ գնան, ստուգեն։ Մարդիկը գնում են, ետ գալի թե՝ ճշմարիտ, ոսկի է։
— Վա՜հ,— զարմանում է թագավորը։ Ասում է․ «Երևի լավ չտեսա, կամ տեսածս էն կարասը չէր»։
Վեր է կենում, մին էլ գնում։
Կարասը բաց է անում՝ դարձյալ մեջը լիքը օձ։
Էս ի՞նչ հրաշք է, ի՞նչ միտք ունի, չեն հասկանում։
Թագավորը հրամայում է, հավաքում է իր երկրի իմաստուններին։
— Բացատրեցե՛ք,— ասում է,— ո՛վ իմաստուններ, ի՞նչ հրաշք է սա։ Էս հողագործներն իրենց հողում կարասով ոսկի են գտել։ Ես եմ գնում՝ կարասը լիքն օձ է դառնում, սրանք են գնում՝ ոսկի։ Էս ի՞նչ կնշանակի։
— Դրա բացատրությունն էս է, թագավո՛ր, եթե չես բարկանալ,— ասում են իմաստունները։— Կարասով ոսկին աղքատ հողագործներին պարգև է ղրկած իրենց ազնվության ու արդար աշխատանքի համար։ Երբոր նրանք են գնում, իրենց արդար վարձին են գնում ու միշտ էլ ոսկի են գտնում, իսկ երբոր դու ես գնում, գնում ես ուրիշի բախտը հափշտակես, նրա համար էլ ոսկու տեղ օձ ես գտնում։
Թագավորը ցնցվում է․ խոսք չի գտնում պատասխանելու։
— Լա՛վ,— ասում է,— դե հիմի է՛ն որոշեցեք, թե էդ երկուսից ո՞րին է պատկանում գտած ոսկին։
— Իհա՛րկե հողատիրոջը,— ձայն է տալի վարող գյուղացին։
— Չէ՜, վարողի՛նն է,— մեջ է մտնում հողատերը։ Ու նորից սկսում են կռվել։
— Լա՛վ, լա՛վ, կացե՛ք,— կանգնեցնում են իմաստունները,— ի՞նչ ունեք դուք, տղա կամ աղջիկ։
Դուրս է գալի, որ մինը մի տղա ունի, մյուսը՝ մի աղջիկ։ Իմաստունները վճռում են, որ սրանք գնան իրենց աղջիկն ու տղեն իրար հետ պսակեն, էն գտած ոսկին էլ տան նրանց։ Էստեղ համաձայնում են բարի մարդիկը, ուրախանում են, ու կռիվը վերջանում է, սկսում է հարսանիքը։ Օխտն օր, օխտը գիշեր հարսանիք են անում, կարասով ոսկին էլ, որ պարգև էր ղրկած իրենց ազնվության ու արդար աշխատանքի համար, տալիս են իրենց զավակներին։
Բարին էստեղ, չարը էն ագահ թագավորի մոտ։
աշխարաբար
Էս հեքիաթը ես մեր մեծերից եմ լսել, սրանք էլ իրանց պապերից, պապերն էլ հայտնի բան ա, իրանց մեծերից։
Պռոշ թագավորի օրով էրկու դրկից-հարևան են լինում։ Սրանցից մեկի եզները ձմեռը սատկում են, սա չի կարում ինքը վար անի, էն մեկել հարևանը սրա արտի էրեսը մի տարի ժամանակով առնում ա, որ ինքը նրա արտումը վար անի, ցանի, հունձը հավաքի։
Գարունքը, որ բացվում ա, սա գութանը լծում ա, սկսում ա վար անել, գութանի խուփը բիրդան մի պղինձ ոսկի ա հանում։ Սա լծկանը թողած արորում, վազում ա հարևանին թե.
— Աչքդ լուս, քու արտի միջիցը մի պղինձ ոսկի դուրս եկավ, արի տար։
— Չէ,— հակառակում ա հարևանը,— ես արտի էրեսը ծախել եմ քեզ, քու գութանի խուփն ա հանել, էդ քու բախտն ա։
Սա՝ հա, նա՝ չէ, սա՝ հա, նա՝ չէ։ Հարևանները չեն կարողանում հաշտվել, ճարները կտրած գալիս են Պռոշ թագավորի մոտ։
— Թագավորն ապրած կենա,— ասում ա ոսկին գտնողը,— ես էս մարդի արտի էրեսը առել եմ, իմ գութանի խոփը սրա արտիցը մի պղինձ ոսկի ա հանել։ Ասում եմ արի, քու ոսկին առ, չէ, ասում ա, ես արտի էրեսը ծախել եմ քեզ, քու խոփն ա հանել, քու բախտն ա։ Հիմի, մնացել ենք շիվար, մեզ մի խելք սովորացրու։
— Քանի՞ տարով ես արտի էրես առել,— հարցնում ա Պռոշ թագավորը։
— Մի տարով, թագավորն ապրած կենա,— ասում ա ոսկի գտնողը։
Թագավորն դառնում ա արտի տիրոջը, թե.
— Այ մարդ, դո՞ւ ինչի չես վերցնում ոսկին։
-— Թագավորն ապրած կենա,— ասում ա արտի տերը,— ասեմ թե ինչի։ Օղորմի քու անցավորաց, օղորմածիկ իմ հերը, որ մեռնում էր, ինձ կանչեց, ասեց. «Ես էս ա մեռնում եմ, ժամանակը կգա, դու էլ պետք ա մեռնես։ Ինչ կանես-չանես, ամա ուրիշի մալ ու դովլաթին աչք չդնես։ Մի բուռ հող, մի կտոր տախտակ, մի գազ էլ կտավն ա մարդու բաժինը»։ Բարի անունը ավելի երկար կապրի, քանց չար անունը։ Հիմի թագավորն ապրած կենա, ղորթ ա, հողն իմն ա, ամա աշխատանքը իմ հարևանինն ա։ Դրա համար ա, որ չեմ վերցնում ոսկին։
Պռոշ թագավորը ընկնում ա մտածմունքի մեջ, վերջը, թե.
— Ոսկի գտնող, դու էլ ես արդար, արտատեր՝ դու էլ։ Իմ կարճ խելքով էնպես պետք ա անեք, որ ոչ քու սիրտը դառնանա, ոչ նրա։ Դու ի՞նչ ժառանգ ունես։
— Մինուճար մի տղա, թագավորն ապրած կենա,— ասում ա ոսկին գտնողը։
— Բա դո՞ւ, արդար հարևան։
— Ես էլ՝ մի աղջիկ, թագավորն ապրած կենա։
— Աստված ա ձեզ օգնել, էլ ի՞նչ ասեմ,— ասում ա Պռոշ թագավորը։ Որ էկել եք իմ ոտքը, ես չէ թե՝ իմ աստծու վճիռն եմ տալի.
— Գնացեք, պսակեք ձեր տղա-աղջիկը, ոսկին տվեք նրանց, թող իրանց քեֆին ապրեն, ձեզ էլ օրհնանք ու օղորմի տան։
— Հը, ի՞նչ կասեք։
— Ես հոժար եմ,— ասում ա ոսկին գտնողը։
— Ես էլ եմ հոժար,— ասում ա արտի տերը։
Հարևանները ուրախ սրտով գալիս են տուն, իրանց որդկերանցը պսակում, իրեք օր, էրեք գիշեր հարսանիք անում։
Թե մինչև էդ դրկից-հարևան էին՝ հօրես դենը դառնում են ոնց որ հալալ ախպեր։
Արտի անունն էլ դնում են՝ ոսկի արտ
Գրիգոր Գրիգորյան 